Tomatenketchup bestaat uit tomaten, azijn, suiker, zout en wat smaakmiddelen. Cloud Computing bestaat uit computers, opslag, software en de API. Ik las de Amsterdamse Raadsinformatiebrief Tussenrapportage Digitaal Onafhankelijk en ik zag een parallel.
De Raadsinformatiebrief beschrijft de stand van zaken voor wat betreft uitvoering van het initiatiefvoorstel ‘Amsterdam Digitaal Onafhankelijk‘ van raadslid Elisabeth IJmker. Dat voorstel benoemt de grote afhankelijkheid die de gemeente heeft van de bedrijven waar we onze technologie kopen en roept op om uiterlijk in 2030 digitaal onafhankelijk te zijn. Dit is het moment om die ambitie uit te spreken en verdere stappen te zetten.
Bij het doorlezen van de tussenstand viel allereerst op, dat de afhankelijkheid van Big Tech wel benoemd wordt, maar dat de maatregelen toch nogal om de hete brij heen draaien. Ook hier weer. Dat is niet ongebruikelijk. Bestuurders weten vrij goed dat niets-doen tot op zekere hoogte een verzekering is om geen fouten te maken, al helemaal op dit soort technisch lastig te doorgronden dossiers. No one was ever fired for buying Microsoft. Maar op een specifiek onderdeel krabde ik achter mijn oor.
De Exitstrategie.
In mijn Zwartboek Aanbesteden komt de #exitstrategie regelmatig langs — en vaker nog #geenexitstrategie. Wie mijn stukjes daar leest, krijgt de indruk dat de exitstrategie sowieso een goed idee is. Dat is het natuurlijk ook. Zonder exitstrategie zit je in Hotel California. Maar wat heb je eigenlijk mét exitstrategie?
De wethouder schrijft in zijn brief het volgende:
Het advies van de commissie [Commissie Persoonsgegevens Amsterdam, VS] is om niet te wachten totdat er andere cloud omgevingen beschikbaar zijn met het maken van een exitstrategie. Ook dat advies is meegenomen in de cloudstrategie. De exitstrategie is onderdeel van het contract met de cloudleverancier. Hiermee wordt gewaarborgd dat de leverancier meewerkt naar een overgang naar een andere leverancier. De exitstrategie is ook onderdeel van de cloudstrategie omdat de cloudstrategie een adoptieprincipe kent, waarbij we beginnen met één provider, maar uiteindelijk kunnen overgaan naar een multicloud (met meerdere leveranciers).
De ronduit bizarre suggestie dat er geen andere cloud omgevingen zouden bestaan sla ik even over, daar kom ik zo op. Het idee dat je Microsoft (want dat is de partij die hierboven bedoeld wordt met de cloudleverancier) contractueel tot iets zou kunnen dwingen is ook hilarisch, maar dat terzijde. Eerst even de definitie. Volgens de wethouder is de definitie van exitstrategie: een exitstrategie betekent dat Microsoft meewerkt als we naar een andere leverancier overstappen. De wethouder zegt dat dát in het advies stond. Klopt dat laatste wel? In het Advies Cloud Voorziening (Cloud Platform) van de Commissie Persoonsgegevens Amsterdam (CPA) staat echt iets anders:
De CPA voegt hier nog aan toe dat in het geval Microsoft nu of in de toekomst keuzes maakt die in strijd zijn met de Tada-waarden die de gemeente hanteert, overwogen moet worden om over te stappen naar een andere cloudomgeving. Een onderzoek en analyse naar een goede exit-strategie is daarom des te belangrijker. Wanneer de gemeente pas bij een inventarisatie van alternatieven nadenkt over een exit-strategie wordt de overstap extra ingewikkeld. De exit-strategie moet er immers liggen voordat applicaties op het platform gaan draaien. Een eventuele overstap wordt namelijk met elke nieuwe applicatie ingewikkelder
Daar staat dat gemeente Amsterdam, de wethouder dus, zelf aan zet is, en zelf, vooraf, zorg moet dragen voor de mogelijkheid van een overstap naar een andere leverancier en zelf voor alternatieven moet zorgen (zoeken, én vinden). Het is wat mij betreft het verschil tussen brandpreventie (vooraf zorgen dat er niets gebeurt) versus de inzet van brandbestrijdingsmiddelen. Klinkt onschuldig – maar de verschillen zijn enorm.
En dan dus die bizarre framing: “[…] tot er andere cloud omgevingen beschikbaar zijn”. Huh? Er zijn (google) toch (aws) diverse (alibaba) “andere (ibm) ” cloud (digitalocean)–omgevingen (rackspace)? Er (hetzner) zijn (ovh) ook (contabo) heel (scaleway) veel (upcloud) Europese aanbieders. De branchevereniging Dutch Cloud Community telt tegen de honderd Nederlandse aanbieders.
Ketchupconnectie
In de jaren ’80 was er een reclame voor Heinz tomatenketchup, waar een verbaasd kijkend echtpaar, op de vraag “waarom is Heinz Ketchup lekkerder dan andere ketchup”, na een ongemakkelijke stilte uitbrengt: “welke andere?” Maar dat was een reclame. Dit is Alexander Scholtes, Wethouder ICT en Digitale Stad, die in zijn brief aan de gemeenteraad “welke andere” sputtert.
Wat het extra lastig maakt, is dat de Aanbestedingswet 2012 uitzonderingen kent wanneer je beweert vast te zitten aan een bepaalde technologie. Die uitzonderingen zijn niet hard, maar juist heel algemeen geformuleerd. Wanneer de “overheidsopdracht slechts door een bepaalde ondernemer kan worden verricht, omdat mededinging om technische redenen ontbreekt, (artikel 2.32 lid 1 sub b 2°)“, mag je rechtstreeks onderhandelen. Dat kan de aanbestedende dienst min of meer zelf bepalen.
Je kunt, als belanghebbend ondernemer, protesteren tegen die rechtstreekse onderhandeling, maar dat is dure business. Je wordt geacht zelf te procederen. En geloof me, in dit specifieke geval kom je niet alleen tegenover de advocaten van de gemeente te staan, maar ook tegenover die van de leverancier. En die heeft diepe zakken (die link is een geintje: de beurskoers van Microsoft via Google Finance).
En wat nou, als de aanbestedende dienst de technische redenen niet technisch omschrijft, maar met een merknaam? Laatst kwam er nota bene een aankondiging langs waarin Gemeente Rotterdam artikel 2.32 gebruikte om “de inzet van de producten van Red Hat“, dé grote enterprise open source leverancier, niet te hoeven aanbesteden. “De opdracht kan alleen door een bepaalde ondernemer worden uitgevoerd omdat de inzet van de producten van Red Hat noodzakelijk is“. Want tja, Red Hat is alleen Red Hat als er Red Hat op staat, open source of niet. Terwijl Open Source in zo ongeveer álle ideeën over loskomen van Big Tech als basisvoorwaarde vermeld staat. Als dát al kan, kun je je eenvoudig voorstellen dat een exitstrategie die zich concentreert op een alternatief voor Microsoft Azure gedoemd is te mislukken.
Dan wordt de exitstrategie namelijk zoiets als het alternatief voor Heinz Ketchup. Het is tomatensaus met azijn, suiker (helaas) en kruiden, maar omdat er Heinz op staat is zal elke marketeer je vertellen dat er géén andere is.
Kortom: een exitstrategie gaat alleen maar helpen, wanneer je in staat bent om in technische termen te omschrijven waarvandaan je weg wilt. Dat moet SMART: specifiek; meetbaar; acceptabel, realistisch en tijdsgebonden. En vóóraf, want de CAP constateerde niet voor niets dat na de start een eventuele overstap […] met elke nieuwe applicatie ingewikkelder [wordt].
Cloudleverancier Microsoft ziet natuurlijk liever dat je helemaal niet weet hoe je nog kunt overstappen, dus voor die technische beschrijving heb je zélf een resultaatverplichting. Misschien moet je ook niet zozeer omschrijven, maar second sourcing gebruiken: zorgen dat je de overstap gewoon al hebt voorbereid en met een druk op de knop kunt wisselen. Reken er daarna op dat sommige gemeenteraadsleden én de VNG zich moeten ontworstelen aan lobbyisten die komen voorrekenen dat op dit specifieke punt een hartstikke simpele besparing in te boeken is: die consultants van de second sourcing zijn hartstikke duur en leveren niets op — het geld kan veel beter naar zwembaden en ouderenzorg. En als je dan luistert, betaal je volgend jaar opeens 25% méér voor je Cloud. Maar dán kun je niet meer overstappen. Het is dus echt de enige exitstrategie, het enige dat je niet uit het oog mag verliezen: we willen altijd kunnen overstappen.
Alternatieven voor Heinz en Azure zijn er genoeg. Maar dan moet je ze wel gewoon Ketchup en Cloud noemen.