De Consumentenbond (wordt allen lid) gaf in het november/decembernummer van de Digitaalgids antwoord op 25 vragen over softwarelicenties. Prima overzicht; maar op het gebied van opensourcelicenties en vrije software voor verbetering vatbaar. Juist die software biedt je als consument alle vrijheid! Ik ben de beroerdste niet: hier volgen 25 open-source-vriendelijke antwoorden op de vragen die de Consumentenbond stelde.
Onderstaand artikel gaat over Jan Modaal, die met zijn goeie geld naar de computerwinkel gaat en een CD of DVD met mooie software koopt. Het gaat niet over specialistische software, waarvoor u afzonderlijk een contract sluit of waarbij u bijvoorbeeld een zakelijke partij bent. In contracten (van die papieren dingen met een handtekening eronder) mag vanalles vastgelegd worden, daar gaat dit artikel ook niet over.
1. Waar zeg ik eigenlijk “OK” tegen als ik de voorwaarden accepteer?
Eerst een beetje achtergrond. Software valt onder de auteurswet. Die regelt de bescherming van “werken” (in dit geval dus software) die een “auteur” (de maker of producent) gemaakt heeft; maar ook de rechten die u, consument, heeft als u een dergelijk werk aanschaft. Nemen we bijvoorbeeld een boek, dan zegt de wet grosso modo, dat u met dat boek alles mag doen waarvoor de aanschaf van dat ene boek bedoeld was: u mag het lezen waar u maar wilt, eruit voorlezen, het verbranden, uitlenen aan de buurvrouw enzovoorts. U mag het boek niet gebruiken om eruit voor te lezen in een theatertour: dat wordt namelijk gezien als een nieuwe “openbaarmaking” en daar was de aankoop van dat ene boek niet voor bedoeld. Nouja, dat had u zelf ook wel op uw vingers kunnen natellen.
Voor software, vonden de rechters in Nederland, ligt dat wat ingewikkelder; er is niet altijd duidelijk wat u met de software mag doen. De Nederlandse jurisprudentie zegt daarom – als ik het goed heb – dat de software bedoeld is, waarvoor ‘ie zegt dat ‘ie bedoeld is; oftewel, dat de licentievoorwaarden zelf antwoord geven op de vraag, wat u met de software mag doen. Er is gelukkig in de auteurswet wel wettelijk vastgelegd, wat u in elk geval met de software mag doen: dat is de software starten (“laden en in beeld brengen” noemt de wet dat) en een reservekopie maken; ook mag u “fouten” in de software verbeteren – al zegt de wet verder niet wat dat dan inhoudt.
Nu terug naar de vraag: waar zegt u OK tegen? De leverancier vertelt u, in de licentievoorwaarden, welke rechten u heeft bij het gebruik van de software, oftewel: “waar was de aanschaf van deze software voor bedoeld“. Er staan dus zaken in als “deze software is bedoeld voor gebruik op één computer”, “u mag de software niet verveelvoudigen” enzovoorts. Daar zegt u OK tegen.
Ook kan het zijn, dat de functionaliteit van de software nader omschreven is in de licentie, bijvoorbeeld “u moet de software eerst activeren, voordat deze 100% werkt”. Ook tegen dergelijke voorwaarden zegt u OK.
2. Is het accepteren van de voorwaarden in een softwarelicentie juridisch bindend?
De softwarelicentie vertelt u, welke (auteursrechtelijk bepaalde) rechten u hebt bij gebruik van de software; oftewel: wat u, auteursrechtelijk gezien, met de software mag doen. De auteurswet is bindend, dus de voorwaarden van de licentie zijn dat ook. Daarvoor is het trouwens niet nodig om “OK” te klikken.
Het kan ook zijn, dat de licentie onredelijke eisen stelt of uw rechten teveel inperkt. Een paar voorbeelden: een boek met een papieren label eromheen dat zegt “u mag mij alleen op de badkamer lezen”, mag u gewoon meenemen in de trein. Software die zegt “u mag mij niet aan de buren verkopen” mag u toch gewoon aan de buren verkopen. In de Verenigde Staten heet dat met een mooie term de “first sale doctrine”; het betekent zoiets als “eens gekocht, blijft gekocht”. Dat geldt ook voor software en dat is zelfs Europees vastgelegd in Richtlijn 91/250/EEG.
De softwarelicentie is dus geldig voor wat betreft de rechten (dat zijn immers rechten die de leverancier u toekent voor het gebruik); maar in het algemeen niet voor wat betreft de plichten die erin staan. Bovendien is het zo, dat uw rechten niet nodeloos ingeperkt mogen worden. Rechten die u de auteurswet u toekent, mogen door de leverancier niet ingeperkt worden. Een softwarelicentie is namelijk geen contract. Dat laatste herhaal ik nog een keer, omdat de Digitaalgids suggereert dat het wel een vorm van contract is: een softwarelicentie is geen contract. Hang het desnoods boven uw bed, want het is waar: een softwarelicentie is geen contract.
Het kan natuurlijk wel zo zijn, dat in de licentie bepaalde extra diensten genoemd worden, waarvoor u aan extra voorwaarden moet voldoen. Met “extra” bedoel ik: het zijn diensten die niet per se bij de software zelf horen, die dus niet te maken hebben met het “laden, in beeld brengen” van de software. Je zou je bijvoorbeeld kunnen voorstellen dat een fotoprogramma je toegang geeft tot een website met leuke achtergrondfoto’s; maar dat je je daarvoor apart moet registreren. Het is maar de vraag, in hoeverre de aanschaf van het softwarepakket ook het gebruik van de dienst omvat; dat betekent ook, dat de regels voor die dienst misschien wel afzonderlijk gewijzigd mogen worden.
3. Zijn er veel licenties met onredelijke voorwaarden?
(Zie artikel Digitaalgids voor het antwoord)
4. Welke onrechtmatige bepalingen komen voor?
Zie het antwoord in de Digitaalgids. In aanvulling hierop:
- Er zijn licenties, die beperkingen stellen aan het hergebruik of verkoop van de software. Bijvoorbeeld: u mag de software niet doorverkopen; of de software zou “onlosmakelijk” horen bij de computer waar u ‘m als eerste op installeert. De Europese regelgeving is hier duidelijk: u mag de oorspronkelijke software gewoon doorverkopen aan uw buurman (zie ook het antwoord op vraag 21 hieronder).
- Er zijn licenties, die beperkingen stellen aan het soort installatie of gebruik van de software. Bijvoorbeeld: deze software mag alleen geïnstalleerd worden op een nieuwe PC, u mag de software alleen als student gebruiken. Hierover zijn de Europese regels minder helder, maar de consensus bij juristen is, dat deze restrictie niet houdbaar is. U heeft immers het wettelijke recht om de software te “laden en in beeld te brengen”, of u nou student bent of niet.
Misschien is het ook goed, om nog wat rechtmatige bepalingen te vermelden:
- Je zou je kunnen voorstellen, dat de softwarefabrikant je verbiedt, om de software op een netwerk te installeren. Dat is in het algemeen een rechtmatige beperking: installeren op het netwerk betekent immers het maken van een kopie – en daar heb je toestemming voor nodig.
- Ook zie je vaak een beperking, dat je de software niet op een “multi-user” systeem mag installeren. Dat is ook rechtmatig, want een dergelijk systeem is vaak bedoeld om de software “in beeld te brengen” bij meerdere gebruikers tegelijk en ook dat recht wordt door de auteurswet beperkt.
De bovenstaande bepalingen zijn bedoeld, om het gebruik van de software te beperken. Er zijn ook bepalingen te bedenken, die vooral bedoeld zijn om de fabrikant van de software te beschermen tegen aansprakelijkheid. Je zou kunnen denken aan:
- Deze software mag niet gebruikt worden voor het ontwerpen van een gebouw. Het idee achter een dergelijke restrictie is niet, dat je dat met de software niet zou mogen doen (je mag de software immers altijd laden en in beeld brengen), maar dat de fabrikant de software waarschijnlijk niet geschikt acht voor een dergelijk ontwerp. Als het gebouw daarna onveilig blijkt, wil de fabrikant niet aansprakelijk gehouden worden.
5. Bij welke bedrijven zijn in de licenties onrechtmatige bepalingen gevonden?
De Consumentenbond heeft hier geen onderzoek naar gedaan (zie verder het antwoord in de Digitaalgids).
6. Wat kan ik doen als ik erachter kom dat een licentie onrechtmatige bepalingen bevat nadat ik “OK” heb geklikt?
In tegenstelling tot wat de Digitaalgids beweert, staat een licentie niet gelijk aan een contract. Het maakt dus niet uit of u wel of niet op OK klikt – als u zich maar aan de auteurswet houdt. Dat betekent over het algemeen: geen kopieën maken om weg te geven; niet op meer computers installeren dan waar de licentie toestemming voor geeft.
7. Hoe kan ik er vóór het installeren achterkomen wat de voorwaarden van bepaalde software zijn?
(Zie antwoord in de Digitaalgids). In aanvulling daarop: het is verstandig, om daarover informatie te vragen aan de winkel waar u de software koopt; die moet u precies kunnen vertellen wat de software doet en wat u van de software mag verwachten.
8. Kan ik het product terugbrengen als ik het niet eens ben met de voorwaarden, of als ze onrechtmatig zijn?
Als je de voorwaarden niet kende, zal dat vermoedelijk wel kunnen. In het voorbeeld wat in de Digitaalgids staat (u kon de voorwaarden pas inzien toen u de doos opende) heeft u, als consument, zeer waarschijnlijk wel het recht om de software terug te brengen. Maar: van dat recht ook daadwerkelijk gebruik maken kon wel eens een lastige klus blijken. De meeste winkeliers zitten niet te wachten op teruggave van opengemaakte CD’s, DVD’s, software en dergelijke. U zult op een of andere manier moeten bewijzen dat de voorwaarden onredelijk zijn en de reactie van de winkelier laat zich raden: “ja maar, wij hebben over deze voorwaarden nog nooit klachten gehad”, “alle software werkt zo, u moet nou eenmaal OK klikken” en meer van dergelijke mededelingen staan u te wachten. Het verstandigst lijkt dus, om vóór aankoop in de winkel naar de voorwaarden te vragen.
9. Welke soorten licenties zijn er?
Iedereen mag zijn eigen licentie verzinnen, dus welke licenties er zijn, is niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Toch wordt er de laatste jaren een algemeen onderscheid gemaakt, namelijk tussen licenties voor “open” en voor “gesloten” software. In algemene termen zou je kunnen zeggen:
9a. Wat is “gesloten” software?
“Gesloten” software is vertaald van het Engelse “closed source” en wordt ook wel “bedrijfseigen” (Engels: “proprietary”) of (onterecht) “commerciële” software genoemd. Het is de software, waar de fabrikant alleen het eindproduct levert, zonder de zogenaamde “broncode”, de programmeergegevens, erbij. Zo kan alleen de producent er verbeteringen in aanbrengen. Vaak moet je voor deze software betalen; kopiëren en opnieuw verspreiden is meestal niet toegestaan. Er zijn hierop overigens diverse uitzonderingen. Een bekend voorbeeld van gesloten software die wel gratis is maar die je niet mag herdistribueren is Acrobat Reader. Er is ook software die je wel mag kopiëren en herdistribueren, maar die niet gratis is. En er zijn zelfs voorbeelden van software waar je wel de broncode bij krijgt, maar die je niet mag kopiëren en verspreiden, al komt dat laatste vooral voor bij zakelijke softwarepakketten.
9b. Wat is “open source” software?
“Open Source” heet ook wel “open” software en een nog betere naam is “vrije software”. Open Source is een verzamelnaam voor verschillende softwarelicenties. Die licenties voldoen aan de volgende regels: de software is vrij kopieerbaar en verspreidbaar; de broncode wordt meegeleverd; je mag de software aanpassen of laten aanpassen. Het biedt je, als consument, dus veel meer vrijheid dan gesloten software. Lees de precieze definitie van de Open Source licenties bijvoorbeeld de pagina Open Source Definition op Wikipedia. Er bestaat trouwens een keurmerk voor open-source softwarelicenties, zodat je zekerheid hebt, dat een licentie ook daadwerkelijk vrijheid biedt, zie hiervoor de (Engelstalige) site opensource.org.
10. Waarom hebben gratis programma’s ook een licentie?
Ook gratis programma’s vallen onder de Auteurswet. Gratis hoeft niet te betekenen, dat de auteur wil, dat u er alles mee doet. Je zou het een beetje kunnen vergelijken met huisregels: als u deze zomer naar het park gaat, kunnen er nog steeds “huisregels” van toepassing zijn, ook al is de toegang gratis.
11. Zijn opensourcelicenties net zo rechtsgeldig als de voorwaarden van commerciële software?
Ja.
12. Welke risico’s loop ik als ik gewoon op “OK” klik en niet alle voorwaarden lees?
Dan loopt u het risico, dat u niet weet wat de software doet en wat u van de software mag verwachten. Het antwoord van de Digitaalgids is niet erg adequaat, het suggereert namelijk dat de producent van de software u “aansprakelijk kan stellen”. Dat is alleen maar zo, wanneer u de auteurswet overtreedt door de software bijvoorbeeld te kopiëren en te verspreiden. Als u de software gewoon gebruikt waarvoor deze is aangeschaft, is het niet goed denkbaar dat een producent u aansprakelijk kan stellen. Maar goed, om precies te weten waarvoor deze is aangeschaft, moet u misschien wel de voorwaarden lezen…
13. Als ik de software kwijtraak (bijvoorbeeld door een crash van de harde schijf), heb ik dan recht op een nieuw exemplaar?
Hier worden twee zaken door elkaar gehaald: het (licentie)recht dat u heeft om de software te gebruiken; en het medium waar de software op staat. Het licentierecht (met de wettelijke rechten “laden, in beeld brengen”, “fouten verbeteren”, “reservekopie maken”) blijft gewoon behouden. Maar het is niet de plicht van de fabrikant om een nieuw exemplaar van het medium te leveren. Doe dus, wat de Digitaalgids zegt: zorg zelf voor een reservekopie.
14. Als een programma open source is, mag ik het dan aan anderen geven?
“Aan anderen geven” is een wat verwarrende formulering, dus we stellen vraag 14 even opnieuw.
14-1. Mag ik het origineel of een kopie van een softwarepakket aan iemand anders geven?
Dat ligt aan de licentie. Bij sommige software mag dat, bij andere software niet. We maken daarom bij de beantwoording een onderscheid tussen gesloten software en open source software. Dat onderscheid biedt, in grote lijnen, een goede methode om vraag 14 te beantwoorden.
14-2. Mag ik het origineel of een kopie van gesloten software aan iemand anders geven?
Voor de meeste gesloten software geldt, dat kopiëren niet mag. De softwarelicentie staat meestal niet toe, om een kopie te maken en die weg te geven. Het origineel mag u natuurlijk wel weggeven, maar let op: u geeft daarmee ook het (licentie)recht om de software te gebruiken weg. Dat klinkt wat verwarrend (en dat is het misschien ook), dus we geven een voorbeeld:
- U koopt in de winkel een pakket, laten we zeggen het (verzonnen) pakket Office 1234. Die software mag, volgens de (eveneens verzonnen) licentie, op drie computers geïnstalleerd worden.
- U installeert het pakket op een computer (dat mag).
- U installeert het ook op uw laptop (dat mag, u mocht het immers op drie computers installeren volgens de licentie).
- U maakt van allebei de computers een reservekopie (dat mag, zie ook vraag 17).
- U maakt ook van de originele installatieschijf een reservekopie (dat mag, zie ook vraag 17).
- Uw buurman leent uw laptop een dagje en gebruikt het pakket (dat mag, volgens de auteurswet).
- (U mag trouwens niet een leen-o-theek beginnen met uw laptop, dat vindt de auteurswet niet goed).
- U vindt Office 1234 eigenlijk niet zo’n handig pakket – terwijl uw buurman er juist heel enthousiast over was. Na enig overleg besluit u uw Office 1234 cadeau te doen aan uw buurman. Dat mag, maar let op: u geeft daarmee ook het gebruiksrecht aan uw buurman en u mag de kopieën die u in uw bezit hebt, niet meer gebruiken! Als u dat wel doet, overtreedt u de auteurswet. Dus als u denkt: ha, handig, ik geef het origineel aan de buurman en ik gebruik zelf mijn, overigens helemaal legaal gemaakte, reservekopie, dan zit u fout. Raar maar waar: u maakte helemaal legaal een kopie, maar u mag de kopie niet meer gebruiken, omdat u het origineel heeft weggegeven.
Als je erover nadenkt, is het eigenlijk heel normaal. Als u een kaartje voor Artis koopt (met een streepjescode erop), dan mag u daar best een kopie van maken; u mag die kopie ook gebruiken om bij Artis binnen te komen: als de streepjescode in orde is, vinden ze het bij Artis al lang goed. Maar u moet niet de illusie hebben dat uw buurman daarna met het origineel van uw kopie ook nog naar binnen kan: u heeft een keer betaald, u mag een keer naar binnen.
14-3. Mag ik het origineel of een kopie van open source software aan iemand anders geven?
Ja, dat mag. Open Source software mag altijd gekopieerd en verspreid worden.
15. Als ik software van een Amerikaanse website koop, welk recht geldt dan?
(De Digitaalgids heeft het in het antwoord ten dele over het “aanbieden” van software; dat is iets anders dan de softwarelicentie, die immers gaat over het gebruik van de software. Enfin, de Digitaalgids heeft geen sluitend antwoord; ik ook niet).
16. Wat is het verschil tussen Nederlands en Amerikaans recht?
Wat is het verschil tussen een appel en een peer? En hoe lang is een Chinees? Enfin, de Digitaalgids doet een dappere poging de vraag te beantwoorden – zie aldaar.
17. Kan een licentie verbieden dat ik een reservekopie maak?
Zie antwoord in de Digitaalgids.
18. Mag ik gekochte software op meer computers tegelijk gebruiken? Of op een andere als deze PC stuk gaat?
Het antwoord in de Digitaalgids is helemaal juist, alleen moet u voor “de meeste opensourcelicenties” lezen “alle opensourcelicenties”.
19. Kunnen licentievoorwaarden zonder mijn medeweten veranderd worden?
Nee.
20. Mogen fabrikanten de software zonder toestemming veranderen?
Nee, zonder toestemming iets op een computer veranderen is bij de wet verboden. Bij een update geef je dan ook meestal zelf toestemming voor de verandering. Als er daarna zaken niet meer, of anders, werken dan eerst, dan heb je in beginsel daarvoor zelf toestemming gegeven.
21. Mag een licentie mij verbieden dat ik een programma doorverkoop aan een kennis?
Nee, dat mag een licentie niet verbieden. De Digitaalgids van de Consumentenbond heeft het hier volledig bij het verkeerde eind. De Auteurswet is heel duidelijk: Indien een exemplaar van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst [daaronder valt ook software, VS] door of met toestemming van de maker of zijn rechtverkrijgende voor de eerste maal in een van de lidstaten van de Europese Unie of in een staat die partij is bij de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte in het verkeer is gebracht door eigendomsoverdracht, dan vormt het anderszins in het verkeer brengen van dat exemplaar, met uitzondering van verhuur en uitlening, geen inbreuk op het auteursrecht. Verkopen mag dus; verhuren mag niet.
Vraag 22, 23, 24 en 25 melden verder niet zoveel interessants, ik sla ze lekker over.
Dit artikel werd ook gepubliceerd op Livre.