Kun je je “benzinebrander” laten lopen op terpentine? Op wasbenzine? Op autobenzine? Hieronder alle informatie die ik kon vinden.
Er is al veel geschreven over het type brandstof dat je in je liquid fuel stove kunt gebruiken, maar niet alle informatie is accuraat. Soms wordt wasbenzine verward met terpentine (hier), de informatie over benzenen is vaak verouderd (hier) en de energieopbrengst van de brandstoffen is niet altijd juist (hier).
Eerst even over de branders. De belangrijkste fabrikant van dit soort branders is MSR – onderdeel van het veel grotere Cascade Designs, waar onder andere ook Therm-a-rest onder valt. Maar ook Coleman en Optimus maken ze.
De handleidingen van de MSR-branders adviseren uiteraard allemaal MSR-fuel als brandstof, net zoals Coleman Coleman adviseert, en WC-eend WC-eend. Al staat er bij MSR tussen haakjes steeds “wasbenzine” achter. Dat is niet zo vreemd: de MSR superfuel lijkt in Europa niet verkrijgbaar. Concurrent Coleman, doet dat beter: voor ongeveer 7 à 8 euro per liter kun je Coleman Fuel kopen bij de beter gesorteerde kampeerwinkel.
Andere brandstoffen lusten de branders ook. Vaak genoemd worden wasbenzine en autobenzine; petroleum; diesel; kerosine en soms ook lampolie.
Maar wat is Coleman Fuel? En is dat dan echt zes keer zo goed als wasbenzine van €1,35 per fles? En kan ik ook gewone autobenzine gebruiken? Of is dat zwaar giftig? Bevat het benzeen?
Genoemde brandstoffen zijn allemaal aardoliedestillaten, voornamelijk mengsels van alkanen. Hoe kleiner de ketens van de alkanen, hoe vluchtiger de stof. (De kleinste alkanen, ethaan, methaan, propaan en butaan, zijn bij kamertemperatuur gasvormig, die verstook je als je op een gasbrandertje kookt). De langere alkanen, vanaf 5 koolstofatomen, zijn vloeibaar, en veranderen in een gas als je de temperatuur laat oplopen. Omdat de meeste brandstoffen mengsels van alkanen zijn, is er niet één vaste temperatuur waarop ze in gas veranderen, maar een traject. Het hierondergenoemde “kooktraject” heeft dus niets met je pannetje pasta op de camping te maken, maar het is de temperatuurrange waarbij de brandstof van je brander in een gas verandert. En als de brandstof uit je brandstoffles gasvormig is geworden, mengt deze goed met zuurstof uit de lucht en dan kan je brander goed werken.
Karel Knip schreef in 1993 al eens een artikel over de samenstelling van wasbenzine voor dit soort branders. Kort samengevat: wasbenzine heeft een kooktraject grofweg tussen de 100 en 140°C; “Coleman Fuel” een veel breder traject, met kookpunten al vanaf 45°C. Dat is vergelijkbaar met gewone autobenzine, wat een kooktraject heeft van 35 tot 215°C. Terpentine heeft een kookpunt tussen de 140 en 200°C. Dieselolie heeft doorgaans een nog hoger kooktraject: 175 – 375°C. Wat in de handleidingen “kerosine” genoemd wordt, zit ergens tussen benzine en diesel in: een brandstof met een kooktraject tussen de 150 en 275°C, die al (A1-vliegtuigbrandstof) dan niet (lampolie, petroleum) extra gezuiverd is. Wat we in Nederland “terpentine” noemen, kun je dus een beetje vergelijken met kerosene/kerosine in de handleidingen van de branders.
Mijn wasbenzine van de plaatselijke supermarkt bevat C7 – C9; waarvan, volgens het veiligheidsblad van SEL Chemie, de leverancier, octaan en zijn isomeren de belangrijkste component vormen; het kookpunt is inderdaad 98 – 140°C. De terpentine van diezelfde leverancier bevat vooral alkanen in de reeks C10-C13 en heeft een kookpunt van 140 – 200°C, keurig volgens het boekje.
Wat “autobenzine” dan precies is, dat hangt af van waar je woont, maar binnen Europa is het E5/E10 of Euro95, een mengsel van alkanen van tussen de 4 en 12 koolwaterstoffen. De 95 (oude benaming) slaat op het octaangetal, de E5 en E10 (nieuwe benaming) op de hoeveelheid biologische bijmenging (5 of 10%). Het kankerverwekkende Benzeen zit er in Europa nauwelijks meer in, de grens ligt al 20 jaar op maximaal 1%. Ook verder kon ik eigenlijk niks alarmerends vinden. Ja, er is een artikel over arbeidsvriendelijke benzine, met daarin een overzicht van mogelijk gevaarlijke stoffen – maar ik kon de gevaren niet terugvinden in de literatuur. Tolueen en Xyleen zijn op zichzelf niet kankerverwekkend. Wat wel schadelijk is: de walm van de vlam tijdens het voorverwarmen bevat allerlei producten van onvolledige verbranding. De polyaromaten in je brandstof (ja, ook in Europese benzine) veranderen dan met gemak in benzeen. Daarmee is die gele vlam op zijn minst zo schadelijk als naast een rokende barbecue of een rokende persoon zitten. Is je brander eenmaal goed voorverwarmd, dan is koken op een benzinebrander waarschijnlijk veiliger dan grasmaaien, ongeacht de brandstof. De verbranding is in elk geval een stuk beter dan in een tweetakt-benzinemotor van je grasmaaier of heggenschaar. Ruik maar.
Bevind je je buiten Europa en de US, dan zit er mogelijk meer benzeen in de benzine – op sommige plekken in Afrika is twee tot vier procent gemeten. Dat kan tijdens het vullen van je brandstoffles via de huid of via inademen van de damp in je lichaam komen. In de voorverwarm-fase van de brander komt het vrij in de roetwalm die van de gele vlam af komt. Of dat schadelijk is, tussen de malariamuggen, de onverharde wegen en het ongekookte water, moet je zelf maar uitmaken. Na voorverwarmen geldt ook hier weer: de verbranding is vrijwel volledig en al die gevaarlijke alkanen, alkenen en aanverwanten zijn veranderd is water en kooldioxide. Net zo veilig als een glaasje priklimonade.
Wat Kookt Sneller?
Op naar de meting. Een fles wasbenzine weegt 779g – waarvan 33g door de fles, dop en etiket worden bepaald. Terpentine is zwaarder: een fles van een liter weegt 850 gram. Voor autobenzine spoedde ik me naar de plaatselijke pomp. Een liter weegt precies zoveel als een liter wasbenzine, 780g (de laatste gram is de meetnauwkeurigheid: ik vulde de literfles op het oog). Wasbenzine en terpentine kostten beide €1,35, de benzineprijs aan de pomp was €1,59.
We gaan 1000 gram water verwarmen. Ik gebruikte een pan met een grote bodem, zowel de pan als de liter water zijn op een temperatuur van 20°C. De gebruikte brander is een MSR Whisperlite. Die heeft maar één regelpunt (de Dragonfly heeft er twee) en is gemakkelijk voor te verwarmen, door de gebogen brandstofleiding aan de zijkant. Om het wat lastig meetbare voorverwarmen van de brander niet mee te hoeven rekenen, doe ik dat namelijk op het gasfornuis. Ik verhit de pan tot het water op een temperatuur van 90°C is. Doorgaan tot het kookpunt kan natuurlijk, maar zorgt voor grotere verliezen vanwege verdamping.
Een liter water met wasbenzine verwarmen tot 90°C duurt 10 minuten en ik verbruik daarbij 16 gram wasbenzine. Met autobenzine is het verbruik identiek, 16 gram. Daarmee is dus geen voordeel te behalen. Gebruik ik terpentine, dan duurt datzelfde traject 7 minuten; ik verbruik 13 gram terpentine. Dat zou betekenen dat terpentine per volumeeenheid in deze meting ruim 30% meer energie levert dan wasbenzine. Wel verbazingwekkend: de energietabellen op internet geven per kilogram brandstof een vrijwel vergelijkbare calorische waarde voor beide brandstoffen. Misschien is de vlam dus heter – of groter, of feller – en levert dat wat minder verlies aan de lucht op. Of zoiets.
Overstappen dan maar? Nadelen zijn er ook. Het voorverwarmen van de brander met terpentine duurt langer, de brander moet immers op ongeveer 200°C gebracht worden, terwijl de wasbenzine vanaf 150°C goed werkt. Zelf testte ik op een bijzonder winderige dag en daar kostte het opwarmen van de terpentine me één tot twee minuten extra. Daarmee doe je, als je een liter water gaat koken, het verschil al bijna weer teniet. (De brandstof stroomt met ongeveer 2ml per minuut bij volle opening; tijdens het voorverwarmen zal dat wat minder zijn).
Aanvullend nadeel, en dat vond ik echt storend, is de uiterst smerige zwarte walm die terpentine tijdens het voorverwarmen oplevert. Goor en vettig bovendien – zelfs de bovenkant van de brander raakte helemaal beroet. Weliswaar wordt de Whisperlite aan de onderkant ook wat zwart bij gebruik van wasbenzine, maar dat staat echt in geen verhouding tot deze roetlaag. Je ruikt ook tijdens het koken nog een vage petroleum-lucht, alsof er ergens een petroleumlamp staat te branden. Eenmaal voorverwarmd brandt de vlam trouwens gewoon helder blauw.
Het voorverwarmen van de brander met autobenzine verliep trouwens uiterst efficiënt, beter nog dan bij wasbenzine. Dat komt vermoedelijk vanwege de fracties met laag kookpunt. In mijn winderige achtertuin (KNMI code geel) was de brander in 45 seconden klaar om te gebruiken, waar de wasbenzine toch echt minimaal een minuut nodig had. Het grote nadeel van autobenzine vind ik trouwens de reuk van het goedje zelf – benzinelucht. Dat hoeft van mij niet in mijn outdoorkeuken te hangen. Een hekel aan voorverwarmen kan dus een goede reden zijn om Coleman-fuel te gaan gebruiken, dat bevat (of bevatte, in 1993) ook de korte alkanen uit autobenzine. Hoewel op gas koken dan misschien gewoon handiger is.
Pakvolume of gewicht?
Hierboven heb ik de brandstofhoeveelheden in kilo’s uitgedrukt. Maar je neemt je brandstof meestal niet mee per kilo, maar per liter, in je brandstoffles(sen). En wie wil grammenjagen, wil misschien geen zwaardere brandstof mee. Tenzij het grammenjagen als doel heeft om zo lang mogelijk in de wildernis door te brengen, dan kan de extra efficiëncy wel baten. Een soortgelijke hoeveelheid terpentine is 10% zwaarder dan (was)benzine, en lijkt wat meer energie te leveren.
Conclusie en aanbevelingen
Zelf kampeer ik eigenlijk altijd binnen Europa, en nooit langer dan een paar weken. Voor mij geen terpentine: het walmt en het stinkt, en die gemeten 30% extra opbrengst (per liter) is me dat niet waard. Ik gebruik wasbenzine – en zal, als het nodig is, de iets duurdere autobenzine gebruiken. Dat is vergelijkbaar in gebruik.
Ga je ver weg en wil je je hitte-opbrengst per kilo maximaliseren, overweeg dan om te koken op terpentine. Dat het stinkt, maakt dan ook niet zoveel uit, dat doe je tegen die tijd zelf ook, daar is het een wereldreis voor, toch?
Valentijn hier nog een tip mbt je artikel over brandstof voor je benzine brander het beste is.
Een manier om voor benzine en terpentine om stank en roetvorming te voorkomen, is het voorverwarmen met blauwe spiritus. Neem altijd een klein flesje mee. Werkt perfect!
In jullie artikel ‘welke brandstof voor de benzinebrander’ raad je wasbenzine aan.
Mijn vraag is of het uitmaakt welk soort wasbenzine ik gebruik, kan ik gewoon de goedkoopste nemen?
Kan ik het ook binnen gebruiken (hoe goed moet de ventilatie zijn?)of alleen buiten?
Bij voorbaat dank, met vriendelijke groet Christo
Wasbenzine is een mengsel van (voornamelijk) alkanen. Het maakt daarbij in principe niet uit welke wasbenzine je voor je benzinebrander gebruikt.
Binnenshuis moet je geen benzinebrander voorverwarmen. In het artikel staat het al: de gele vlam bevat waarschijnlijk schadelijke stoffen.